Problemi plodnosti, dijagnostika i liječenje
Problem plodnosti postoji kod parova kod kojih ni nakon 12 mjeseci redovnih seksualnih odnosa bez korišćenja metoda kontracepcije ne može da dođe do trudnoće.
Ova pojava je vrlo rasprostanjena kako u svijetu tako i kod nas gdje zahvata 16-18% parova reproduktivne dobi, ali je važno napomenuti da će uz adekvatan tretman većina ovih parova konačno doći do potomstva (preko 80%).
Sterilitet (pravilnije infertilitet) može biti primarni i sekundarni u zavisnosti od toga da li je u prošlosti bilo trudnoća (sekundarni) ili ne (primarni).
Obračanje specijalisti za fertilitet savjetuje se tek nakon godinu dana neuspjelih pokušaja, ali ukoliko je žena starija od 35 godina ili je prisutno neko zdravstveno stanje za koje je poznato da je u vezi sa sterilitetom (neredovni menstrualni ciklusi, endometrioza, prethodna vanmaterična trudnoča, pelvična inflamatorna bolest, sindom policističnih jajnika, itd.) savjet za javljanje ljekaru je već nakon 6 mjeseci, a po potrebi i ranije. Za neke parove je potreban samo dijagnostički postupak, specijalistički savjet ili indukcija ovulacije, dok je drugima potrebna visoko-specijalizovana metoda potpomognute koncepcije.
Uzroci steriliteta
Najcešci uzroci su:
- Problemi (odsustvo) ovulacije -POCS
- Neprohodnost ili drugi problemi sa jajovodima
- Muški faktor neplodnosti (loš nalaz spermograma)
- Neplodnost u vezi sa godinama žene
- Smanjen broj i kvaliteta jajnih ćelija (smanjena ovarijalna rezerva)
- Nepoznatog uzroka
U rjeđe uzroke spadaju i:
- Nepravilnosti i patologija same materice
- Endometrioza
- Brojni imunološki problemi
DIJAGNOSTIKA Savremeni pristup dijagnostike bračne neplodnosti podrazumjeva istovremeno ispitivanje oba partnera kako bi se u najkraćem mogućem roku dobio uvid u reproduktivno zdravlje para.
Ovo podrazumeva da se u osnovi ispita slijedeće:
- Anamnezu (uzimanje istorije bolesti oba partnera)
Prvi korak uvijek predstavlja detaljan razgovor sa oba partnera gde se uvidom u njihovu medicinsku istoriju, osobine i navike, kao I prisustvo određenih simptoma stiće osnovni uvid u stanje reproduktivnog zdravlja i usmjerava dalji tretman.
- Spermogram muškarca
Izvođenje ovog testa je lako i jednostavno pošto se uzorak donosi od kuće u roku od par sati nakon davanja, a rezultati se takode dobijaju u roku od nekoliko sati. Neophodno je radi kvalitetnog uvida u stanje da test izvode posebno obučeni stručnjaci u ovom polju, kako bi rezultati testa I njegovo tumačenje bili što validniji.
Rezultati samog testa mogu da variraju te se negativni zaključci obično ne donose nakon jednog testiranja, ali je preporučljivo da se test u tom slučaju obavi u istim uslovima.
Normalne vrijednosti spermograma su:
volumen > 2ml
koncentracija > 20 milijuna po ml
pokretljivost > 50 %
morforlogija > 30% po WHO kriterijima ili > 15% po striktnim Kruger kriterijima.
Visoka koncentracija donekle kompenzira ukoliko su neki od ostalih brojeva manji, budući da je ukupni broj spermija u tom slučaju veći. Također bi bilo dobro provjeriti antispermijska antitijela koja su česta kod muškaraca koji su imali operacije na reproduktivnim organima.
- Hormmonski status žene
Ovim se prije svega stiče uvid u stanje jajnika žene, takozvanu ovarijalnu rezervu koja nam govori o funkcionalnom kapacitetu jajnika odnosno njegovoj sposobnosti da proizvodi zdrave jajne ćelije.
Takođe ovim ispitivanjem se može ukazati da li kod žene postoje ovulatorni ciklusi, odnosno da li ona ima ovulacije.
Konačno hormonski status žene nam ukazuje na mogućnost nekog hormonskog poremećaja ne samo na nivou reproduktivnog sistema (PCOS), nego i drugih sistema (bolesti štitne žlijezde, hipofize, itd. koji dokazano doprinose razvoju steriliteta ili otežavaju njegov tretman).
Osnovne hormonske analize podrazumevaju merenje nivoa FSH, LH, E2, Testosterona, od 2. do 5. dana ciklusa, kao i vrijednosti Prolaktina, hormona štitne žlezde (T3,Tt4), TSH, Progesterona u drugoj fazi ciklusa (D21), i drugih u zavisnosti od stanja žene.
- Generalni testovi prije prvog postupka:
-HIV test (radi sprečavanja prenosa bolesti djetetu u slučaju trudnoće)
-Hepatitis B i C (moguće prenijeti bolest u 10% slučajeva, defekti) -Sifilis -Bakterioloski brisevi cerviksa na aerobe, anaerobe, klamidija i mikoplazme jer dokaže li se neka od bakterija, postoji opasnosti prilikom trudnoće, poroda, ali i same implantacije embrija
- Ultrazvučni pregled
Ovo je sastavni deo pristupa neplodnom paru gde se dobijaju brojne korisne informacije o stanju materice, kao i jajnika. Po završetku osnovnog ispitivanja koje se koncipira kao jednodnevna dijagnostika, ljekar u kratkom periodu sa parom stiče uvid u njihovo reproduktivno zdravlje i daje preporuku za dalji plan liječenja.
- Procjena ovarijalne rezerve
Ovarijalna rezerva predstavlja funkcionalni kapacitet jajnika. Ona zapravo predstavlja realnu biološku starost jajnika i oslikava njihovu sposobnost da daju kvalitetne jajne ćelije.
Sama ovarijalna rezerva slabi sa godinama žene i predstavlja osnovni faktor koji nas vremenski ograničava u liječenju steriliteta.
Iako ne postoji idealan test kojim bi sa sigurnošcu mogli da procjenimo ovarijalnu rezervu u praksi se sa značajnom tačnošću kombinuju brojni ultrazvučni I laboratorijski testovi.
Tu su prije svega ultrazvučno brojanje količine antralnih folikula u jajnicima početkom menstrualnog ciklusa, kao I laboratorijski testovi poput nivoa hormona FSH od 2. do 5. dana ciklusa, nivo Antimilerovog hormona.
- Ispitivanje prohodnosti jajovoda
Prohodnost jajovoda je preduslov nastajanja spontane trudnoće. Ona se tradicionalno ispituje metodom histerosalpingografije (HSG)- između 3 i 10 dana ciklusa ili najbolje nekom od laparoskopskih metoda bilo klasičnom laparoskopijom ili transvaginalnom laparoskopijom. Kod HSG se u matericu ubrizga posebna boja , kontrast koja je vidljiva na radiološkom aparatu, te se prati prohodhnost jajovoda i vidi je li materica pravilnog oblika. HSG je pouzdana metoda, ali podrazumjeva izlaganje žene maloj dozi zračenja i nosi manju pouzdanost u dijagnostičkom smislu od laparoskopskih metoda koje predstavljaju minimalno invazivne hirurške procedure. Za žene iznad 35. godina ili mlađe žene sa simptomima pelvične bolesti, preporučuje se laparoskopija. Laparoskopija je postupak uvođenja male sonde kroz pupak , tako da se može dorektno vizualizirati i intervenisati u slučaju ciste na jajniku, fibroid na materici, ektopične trudnoče, apendicitisa, priraslica itd. Radi se pod opštom anestezijom.